مسموميت‌هاي شايع در كودكان

اين مسموميت‌ها مي‌تواند با علل گوناگوني ايجاد شود. از مهم‌ترين علل مسموميت‌ها در كودكان مسموميت غذايي، دارويي و مسموميت با مايعاتي مثل شوينده‌ها يا مواد هيدروكربني است.

اكثر مسموميت‌ها در سنين 3 ـ 2 سال كه سن تجربه مواد پيرامون با دهان در كودكان است رخ مي‌دهد به طور كلي از زماني كه كودك نوپا مي‌شود و به راه مي‌افتد، مسووليت مراقبت از او سنگين‌تر مي‌شود. به اصطلاح قديمي‌ها بايد چهارچشمي مواظب كودك نوپاي خود باشند. كودكان در اين سنين حس كنجكاوي عجيبي دارند و علاوه بر مسموميت حتي ممكن است به دليل تجربه دهاني، هر ماده‌اي كه در اطرافشان وجود دارد را به دهان نزديك كنند و در نتيجه اين كار حتي دچار خفگي ناشي از گير كردن آنها در مجراي تنفسي شوند.

علت شيوع مسموميت در اين سن علاوه بر حس كنجكاوي كودك مي‌تواند ناشي از عدم نگهداري مناسب داروها و مواد شيميايي در خانواده‌ها باشد.

مسموميت در كودكان عمدتا به وسيله داروها كه به طور اتفاقي در دسترس كودك قرار مي‌گيرند يا به وسيله مواد شيميايي مثل جوهرنمك، سفيدكننده‌ها و انواع شوينده‌ها (كه اين روزها تنوع آنها نيز بسيار زياد شده و در اغلب منازل وجود دارد)‌، ايجاد مي‌شود.

با توجه به فصل سرد سال ممكن است برخي افراد موادي مثل ضديخ يا بنزين و نفت را در منزل نگهداري كنند. اگر چنانچه اين مواد به دليل سهل‌انگاري و بي‌دقتي والدين در دسترس كودك قرار گيرد بايد منتظر پيامدهاي سوء
اين سهل‌انگاري باشيم.

به طور كلي هر ماده شيميايي كه براي كودك جذابيت داشته باشد و كنجكاوي و توجه او را جلب كند مي‌تواند برايش خطرناك باشد و باعث مسموميت شود.

گاهي ممكن است پدر يا مادر، كودك را در حال بازي كردن با دارو يا خوردن آن پيدا كنند، چرا كه كودكان در سنين خاصي هر چيزي را با دهان امتحان مي‌كنند كه البته كاملا طبيعي است و در واقع اين عمل بخشي از درك آنان از محيط اطرافشان و يك برهه از تكامل كودك است و صدالبته اين غريزه طبيعي زمينه‌ساز بروز مسموميت در آنهاست.

چنانچه والدين، كودك را در اين حال پيدا كردند و شك داشته باشند كه دارو خورده است يا نه، نبايد منتظر بروز علائم مسموميت در كودك شوند. چرا كه در ساعات اوليه مصرف دارو ممكن است هيچ علائمي در كودك بروز نكند.

گاهي ديده شده كه بي‌علامتي در كودك باعث عدم مراجعه بموقع بيمار به مراكز درماني مي شود و به دليل همين بي‌دقتي، علائم اصلي پس از چند ساعت ظاهر مي‌شوند. متاسفانه در چنين حالتي يا ديگر كار از كار گذشته يا به دليل همين سهل‌انگاري و عدم آگاهي بايد منتظر عواقبي باشيم كه شايد غيرقابل جبران باشند.

به طور مثال اگر كودكي تعداد قابل ملاحظه‌اي قرص مربوط به بيماران قلبي را مصرف كرده باشد، ممكن است ضربان قلبش پايين بيايد و از لحاظ ظاهر علائمي مثل بي‌قراري، رنگ پريدگي و تعريق را داشته باشند. رساندن كودك در اين حال به مراكز درماني خيلي دير است.

بنابراين والدين به محض ديدن يا حتي مشكوك شدن به مصرف دارو يا مواد شيميايي مثل جوهر نمك يا مواد هيدروكربني مثل نفت و بنزين و... حتما بايد هر چه‌ سريع‌تر به اورژانس مراجعه‌ كنند و نبايد منتظر بروز علائم مسموميت و اطمينان از خوردن آنها توسط كودك باشند و حتي‌الامكان با يك مركز پزشكي يا اورژانس يا مراكز پيش اورژانسي مثل 115 تماس بگيرند و موضوع را براي آنها توضيح دهند و از آنها در ارتباط با اين حادثه مشاوره بگيرند و در صورت لزوم به آن مركز مراجعه كنند.

به ياد داشته باشيد اساس برخورد با مسموميت‌ها درمان به موقع آن است. بسياري از موارد مسموميت با دارو، مسموميت با داروهاي آرامبخش است چرا كه در اغلب خانواده‌ها قرص‌هاي آرام‌بخش و ضد‌افسردگي به وفور پيدا مي‌شود.

به دنبال مصرف اين داروها در كودك، علائمي مثل خواب‌آلودگي ظاهر مي‌شود كه البته چنين علائمي تاخيري است و پس از چند ساعت بروز مي‌كنند.

در اين حالت والدين حتما به پزشك مراجعه خواهند كرد كه البته ديگر دير خواهد بود. بنابراين والدين به محض ديدن يا مشكوك بودن به مصرف مواد سمي مثل داروها چنانچه كودك در سني است كه مي‌تواند حرف بزند و توضيح دهد از او سوال كنند كه آيا دارو خورده و چه تعدادي خورده و البته لازم به ذكر است والدين بايد در كمال خونسردي و با آرامش از كودك سوال كنند تا كودك به دليل ترس يا نگراني به آنها دروغ نگويد و اگر كودك در سني است كه نمي‌تواند حرف بزند يا توضيح دهد حتما لازم است به بيمارستان مراجعه كنند تا پزشك به آنها اين اطمينان را بدهد كه كودكشان دارويي مصرف نكرده.

به اين ترتيب براي پيشگيري از بروز عواقب احتمالي حتما بايد به مركز درماني مراجعه كنند و هنگام مراجعه، والدين دارويي را كه حدس مي‌زنند كودكشان مصرف كرده همراه خود ببرند. اين موضوع به روند درمان كمك زيادي مي‌كند. در مواقعي كه هنوز علائم مصرف دارو در كودك ظاهر نشده،‌ پزشك به والدين توصيه مي‌كند كودك را تحت نظر بگيرند و چنانچه كودك علائم خاصي را (كه البته براي هر دارو علائم اختصاصي است)‌ از خود نشان داد حتما مجددا به اورژانس مراجعه كنند.

علائم مسموميت در كودكان با مصرف مايعاتي مثل بنزين و نفت بسيار حادتر از داروهاست و علائم آن تاخيري نبوده و خيلي زود بروز خواهد كرد مثلا بنزين به دليل پايين بودن نقطه تبخير آن بعد از مصرف سريع شروع به تبخير مي‌كند و همچنين به دليل طعم بد آن كودك حتما شكايت مي‌كند و بي‌قرار مي‌شود و سپس علائم مسموميت خيلي سريع براي والدين مسجل خواهد شد يا در مورد مواد شوينده‌اي مثل جوهرنمك يا سفيدكننده‌ها بلافاصله كودك بعد از مصرف به دليل سوزش و همچنين عدم توانايي فرو بردن بزاق دهان و خروج بزاق از دهان ناآرام و بي‌قرار مي‌شود. بنابراين والدين خيلي سريع متوجه مصرف اين مواد شيميايي خواهند شد.

باور اشتباهي كه در بين مردم در رابطه با مسموميت‌ها وجود دارد اين است كه فكر مي‌كنند چنانچه فردي دارويي را مصرف كرد كه دچار مسموميت شد بايد وي را وادار به استفراغ كنند. اين كار كاملا از نظر علمي اشتباه و در واقع
يك باور غلط است، اما چنانچه كودك يا فردي كه به واسطه مصرف دارو مسموم شده خود به خود دچار استفراغ شد، نه‌تنها مشكلي ايجاد نمي‌كند بلكه خيلي هم به روند درمان كمك مي‌كند چون باعث جذب كمتر دارو خواهد شد.

در گذشته داروهايي وجود داشت كه در چنين مواردي به بيمار مي‌دادند كه باعث تحريك بيمار به استفراغ مي‌شد اكنون اين كار از نظر جوامع بين‌المللي كاملا رد شده است و چنين درماني ديگر در مراكز درماني انجام نمي‌شود. چنانچه يك ساعت از مصرف دارو گذشته باشد دارو از معده خارج و وارد روده مي‌شود. بنابراين شستشوي معده و استفراغ بي‌فايده خواهد بود.

در چنين شرايطي پزشك به بيمار دارويي به نام ذغال فعال مي‌دهد كه اين دارو با مواد سمي تركيب مي‌شود و از جذب اين مواد سمي توسط بدن جلوگيري ‌كرده و از اين طريق آنها را از بدن دفع مي‌كند.

چنانچه كودك بر اثر مصرف مايعاتي مثل نفت و بنزين دچار مسموميت شود، استفراغ خود به خودي يا تحريك به استفراغ خيلي خطرناك خواهد بود، چراكه با استفراغ ممكن است مقداري از بخارات يا ماده شيميايي وارد سيستم تنفسي شود كه همين امر باعث سوختگي دستگاه تنفس خواهد شد. از آنجا كه سوختگي دستگاه تنفس بخصوص در كودكان بسيار خطرناك است و عواقب سويي را در پي دارد پزشكان در چنين مواردي هيچ گونه دارويي يا حتي ذغال فعال به فرد مسموم نمي‌دهند و تنها كاري كه بايد صورت گيرد كنترل علائم تنفسي آنهاست.

اگر كودك در اثر مصرف مايعاتي مثل سفيدكننده‌ها يا جوهرنمك دچار مسموميت شود، علائمي مانند قرمزي، ورقه ورقه شدن پوست و تورم دهان و سوزش در وي ايجاد مي‌شود. تحمل كودك اينجاست كه ديگر تمام مي‌شود و بي‌قراري مي‌كند.

علائم در مورد سفيدكننده‌ها و جوهرنمك معمولا مشترك است، ولي ضايعات در اين دو مورد متفاوت است. سفيدكننده‌ها قليايي و بسيار خطرناك‌تر از مواد اسيدي مثل جوهرنمك هستند.

معمولا بافت را سوراخ و سوختگي شديد ايجاد مي‌كنند، در صورتي كه سوختگي اسيدي مثل جوهرنمك ممكن است سطح مخاط را بسوزاند و سوختگي منتشر و وسيع كه تمام دستگاه گوارش را درگير كند، اتفاق نمي‌افتد.

در مسموميت با مواد هيدروكربني نيز كودك به هيچ وجه نبايد استفراغ كند، چراكه ممكن است مقداري از اين مايعات وارد سيستم تنفسي شود كه اينجاي داستان همان جايي است كه پزشكان از آن واهمه دارند.

در سوختگي با مواد شوينده، مهم‌ترين مساله براي پزشكان كنترل سيستم تنفسي و راه‌هاي هوايي است، زيرا شانس سوختگي راه‌هاي هوايي خيلي بالاست و سوختگي در اين نواحي باعث تورم خواهد شد و در پي آن مسير عبور هوا تنگ شده و بيمار دچار علائم نارسايي اكسيژن به بدن خواهد شد كه در اين وضعيت مداخلات پزشكي خيلي جدي‌تر خواهد بود.

در چنين مواردي لوله مصنوعي گذاشته و كمك تنفسي داده مي‌شود و تنها توصيه‌اي كه در سوختگي با مواد قليايي مثل سفيدكننده‌ها به خانواده‌ها مي‌توان كرد، اين است كه دادن شير به فرد مسموم مي‌تواند كمك‌كننده باشد، ولي در موارد ديگر هيچ اقدام خاصي از سوي خانواده‌ها توصيه نمي‌شود.

آنچه در رابطه با مسموميت با شوينده‌ها مطرح است و اهميت دارد مشكلات تنفسي است و خود شوينده خطر جدي براي بيمار ايجاد نمي‌كند، يعني ممكن است ماده شوينده تنها داخل معده سوختگي سطحي ايجاد كند كه نهايتا دفع مي‌شود، ولي عوارضي كه بايد جدي گرفته شود تورمي است كه مخصوصا در راه‌هاي هوايي ايجاد مي‌شود.

در اين مسموميت‌ها به دليل عدم جذب مواد توسط ذغال فعال نمي‌توان از اين دارو استفاده كرد، اما خوشبختانه بايد بگوييم سوختگي‌هاي شيميايي در داخل معده كمترين آسيب را مي‌زنند، چون معده داراي اسيد بسيار قوي‌اي است.

طبيعتا اسيد ضعيف‌تر با ورودش به معده نمي‌تواند آثار مخربي داشته باشد و مواد قليايي هم از اين امر مستثنا نيستند و بعد از تركيب با اسيد معده اثر سوء مهمي نمي‌گذارند، اما آنچه در اين بين داراي اهميت است و مورد توجه خاص پزشكان قرار مي‌گيرد و تحت نظر بودن بيمار از نظر سيستم تنفسي است.

اما گاهي نيز در برخي بيماران ديده شده كه با ورود اين مواد شيميايي به روده، باعث سوختگي آن نيز شده كه به دنبالش كودك از درد شكم شكايت مي‌كند.

اين علائم معمولا تاخيري است، به همين دليل اين بيماران حدود 12 ـ 6 ساعت بستري مي‌شوند و اين همان زماني است كه اگر آسيبي به روده‌ها وارد شده باشد علائم به صورت درد شكم در معاينات مشخص يا در بي‌قراري كودك بر پزشك مسجل مي‌شود و اقدامات درماني و تشخيصي بعدي براي كودك صورت مي‌گيرد.